آلتینجى درس

اوزلاشما ایلگیسى (2)

   آنا دیلیمیزده اوزلاشما ایلگیسى "شخص" و "کمیته" گؤره اولور، بونا گؤره ده، بو ایلگى اساسا آشاغیداکى یئرلرده اؤزۆنۆ گؤستریر:

1. مۆبتدا ایله خبر آراسیندا.

2. ایکینجى و اۆچۆنجۆ نوع تعیینى سؤز بیرلشمه‌لرینین طرفلرى آراسیندا.

"خبرین شخصه گؤره مۆبتدا ایله اوزلاشماسى"

   مۆبتدا ایله خبر هر یئرده (بعضى تصادفلردن باشقا) شخصه گؤره، ایستر فعلى، ایسترسه ایسمى جۆمله‌لرده اوزلاشیر. یعنى خبر مۆبتدانین شخصینه گؤره شخص سونلوقلارى آلیر. بونا گؤره ده، بعضا مۆبتدا اولمادیقدا اونون شخصین، خبرین شخص سونلوغوندان بیلیریک. میثاللار:

اونلار گئجه نى بوردا قالمیشدیلار.

سیزه سلام گتیرمیشم.

   بیرینجى جۆمله ده "اونلار" مۆبتدا اولدوغو اۆچۆن، جۆمله‌نین خبرى "قالمیشدی‌لار"، اۆچۆنجۆ  شخص جمع سونلوغو "لار" آلمیش‌دیر.

ایکینجى جۆمله ده، مۆبتدا اولماسا دا، بیز "گتیرمیشم" دن اونون "من" اولدوغونو بیلیریک.

"خبرین کمیته گؤره مۆبتدا ایله اوزلاشماسى"

   اوزلاشما ایلگی‌سینده خبر کمیته گؤره ده مۆبتدا ایله اوزلاشار. خبرین مۆبتدا ایله کمیته گؤره اوزلاشماسى، شخصه گؤره اوزلاشماسیندان معین درجه‌ده فرقله‌نیر. بئله کى، بیرینجى و ایکینجى شخصین تک و جمعینده، هابئله اۆچۆنجۆ  شخصین تکینده خبر کمیته گؤره، میقدارا گؤره، مۆبتداسى ایله اوزلاشیر، آنجاق اۆچۆنجۆ  شخصین جمعینده بو قایدا پوزولور. میثاللار:

*من ایللر بویو بورا گلیب گئتمیشم.

*سیز ایسته‌دیگینیز زامان کیتابلارا باخا بیلرسیز.

*بوتون آشیقلار اؤزلریندن گؤزل اثرلر یادیگار قویموشلار.

*کیتابین سونوندا سؤزلر، ایصطیلاحلار، ... آرتیریلمیشدیر.

   بیرینجى جۆمله‌ده "من" ایله "گئتمیشم"، ایکینجى جۆمله‌ده "سیز" ایله "بیلیرسیز"، اۆچۆنجۆ  جۆمله‌ده "بوتون آشیقلار" ایله "قویموشلار" کمیتجه اوزلاشمیش‌دیر. آنجاق دؤردۆنجۆ جۆمله‌ده مۆبتدا ایله خبرین کمیتجه اوزلاشماسینین عومومى قایداسى پوزولموشدور. بئله بیر دورومون اساسلارى بونلاردیر:

1. مۆبتدا اینسان آدى اولاندا، اساسا خبر اونونلا کمیتجه اوزلاشیر:

اوشاقلار اویناییرلار.

2. مۆبتدا حئیوانلار آدى اولاندا خبر اونونلا گاه اوزلاشیر، گاه اوزلاشمیر:

سئرچه لر کیشمیشه هجوم ائتدیلر.

قویون- قوزو بیربیرینه قاریشیب.

بیرینجی جۆمله ده اوزلاشما وار، ایکینجی سینده یوخدور.

3. مۆبتدا جانسیز وارلیقلار اولاندا، خبر کمیتجه اونونلا اساسا اوزلاشمیر، مگر او حاللارداکى، جانسیز اشیا جانلى و اینسان تصور اولونا:

- بو بحثلرین گئدیشى و نتیجه لرى بیزلرى ده یاخیندان ماراقلاندیریر.

- یارپاقلار اسیر.

- نسیمله ترپشن یارپاقلار سانکى بیرى-بیریله دانیشیردیلار.

بیرینجى و ایکینجى جۆمله ده مۆبتدا ایله خبر اوزلاشماییب، اۆچۆنجۆ  جۆمله ده اوزلاشیب.

*تاپشیریق 4.

آشاغیدا گلن هر بیر حالته، بیر میثال یازین:

1. مۆبتداسى گؤز اؤنونده اولمایان بیر جۆمله یازیب، مۆبتداسین گؤسترین.

2. مۆبتداسى اینسان آدى اولان بیر جۆمله یازیب اوزلاشماسینى گؤسترین.

3. مۆبتداسى حئیوان آدى اولان بیر جۆمله یازیب، اوزلاشماسین بیلدیرین.

4. مۆبتداسى جانسیز وارلیقلاردان اولان و کمیتجه خبرله اوزلاشمایان بیر جۆمله یازین.

5. مۆبتداسى جانسیز وارلیقلاردان اولان و کمیتجه خبرله اوزلاشان بیر جۆمله یازین.

* جواب

1. ایندی گلیب چاتمیشام.

مۆبتداسی" من" دیر.

2. ایلقار عمی دالینا باخمادان داغا دیرماشیردی. مۆبتدا "ایلقار عمی"، خبر "دیرماشیردی" له اوزلاشیر.

3. اؤزگه بیر آدام گلینجه، ایتلر هورمه یه باشلادى. (مۆبتدا ایله خبر اوزلاشمیر)

آتلار یاریشا باشلادیلار. (مۆبتدا ایله خبر اوزلاشیر)

4. تابلولار دیواردان آسیلدى.

5. تابلولار بوتون آغیرلیقلارین دیوارین چیگنینه یۆکله‌میشدیلر.