اون‌دؤردۆنجو درس

ایداره ایلگیسی

ایداره ایلگیسی نه دئمکدیر؟

   بیر کلمه‌نین، معمولا فعلین، مضمونونون ایسته‌یى نتیجه‌سینده، باشقا بیر کلمه، معمولا ایسیم و یا ایسیم‌لشمیش بیر کلمه، ایسمین معین حالیندا اولماق مجبوریتینده اولور. مثلا "کیتابى اوخودوم" بیرلشمه‌سینده "اوخودوم" فعلینین ایسته‌یینه گؤره "کیتاب" سؤزو تأثیرلیک حالیندادیر. بورادا "اوخودوم" سؤزۆ "کیتاب" کلمه‌سینى ایداره ائدیر و بو ایکى کلمه‌نین آراسیندا "ایداره ایلگیسى" واردیر.

"ائششگه گۆجۆ چاتمیر، پالانى تاپداییر." بیرلشمه‌سینده "گۆجۆ چاتمیر" مۆرکب فعلینین ایسته‌یینه گؤره "ائششک" کلمه سى یؤنلۆک حالدا اولموشدور.

   ایداره ایلگیسى ایسیمین حاللارى ایله ایلگیلی‌دیر. بو ایلگى نتیجه‌سینده یارانان بیرلشمه‌لرین، عادى و معمولى حالدا، بیرینجى طرفى حاللانا بیلن سؤزلردن عیبارت اولور. یعنى یا ایسیم اولار، یا صیفت، یا ساى، یا عوضلیک، یا مصدر، یا فعلى صیفت و یا بعضى یئر ظرفلرى.

   ایلگى بیرلشمه‌سینده بیرینجى طرفین حاللانماسى قطعی‌دیر. دیلیمیزده معمولا ایسیم حاللانار، آنجاق عوضلیک‌لر، بعضى فرق‌لرله، حاللانا بیلر. صیفت‌لر و سایلار دا، ایسیم‌لشدیکده حاللانار. مصدر ایسه فعلین آدى اولماق اعتیباریله، بعضى فعل خصوصیت‌لرینه (تأثیر، اینکار، نوع) مالیک اولسا دا، آد اولدوغو اۆچۆن، ایسیم خصوصیت‌لرینه مالیک‌دیر و حاللانار. فعلى صیفت‌لر ده، صیفت خصوصیت‌لرینه مالیک اولدوقلارى اۆچۆن، صیفت‌لر کیمى، ایسیم لشه‌رک، حاللانا بیلر و باشقا سؤز طرفیندن ایداره اولونا بیلرلر. بعضى ظرفلر (خصوصیله یئر ظرفلرى) ده ایسمین حال شکیلچی‌لرینى آلا بیلر و باشقا سؤزلر طرفیندن ایداره اولا بیلرلر.

  بئله‌لیکله باشقا سؤزلرله ایلگى‌یه گیریب اونلارین واسیطه‌سیله ایداره اولونا بیلن سؤز دسته‌لرى یا ایسیم، یا صیفت، یا ساى، یا عضولیک، یا مصدر، یا فعلى صیفت و یا ظرف اولور.